ანტონი ანდერსონი

ელგუჯა ხინთიბიძის მონოგრაფიის შესახებ

(“Medieval Georgian Romance The Man in a Panther-Skin and Shakespeare’s Late Plays”,

ამსტერდამი, 2018)

პროფესორ ელგუჯა ხინთიბიძის არაჩვეულებ_­რივი კვლევა, პირ­ველ რიგში, ავლენს საოცარ კავ­შირს ელიზაბეტ დედოფლის­დრო­ინ­­დელ თეატრსა და დიდ ქარ­თულ ნაციონალურ, მე-12 საუ­კუნის ეპიკურ ნაწარმოებს – ვეფ­ხისტყაოსანს შორის. ეყრდნო­ბა რა ყველაზე ზუსტ ტექსტობ­რივ ანა­ლიზს, ის უტყუარად წარმოაჩენს ისეთ მნიშვნელოვან მსგავსებებს, როგორიცაა გარემო, თემა, სიუჟე­ტი, მოქმედება და პერსონაჟი - რაც უდავოდ სცდება არქე­ტიპების უბრალო დამთხვევას და ავლენს ქართული ეპიკის აშკარა ზეგავლენას შექსპირზე, ბომონტსა და ფლეტჩერზე (კერძოდ ციმბელინი, ფილასტერი, მეფე და არამეფე). ასევე უნდა აღინიშნოს, რომ ბოლო ნაწარმოების მოქმედების არეა­ლად მითითებულია იბერია, რაც კლასი­კური  საქართ­ველოს სახელია.

ჩნდება ყველაზე საინტერესო კითხვა – როგორ მოხ­და ყოველივე ეს? ძლიერი ინტერესი გარესამყაროს მიმართ, ინფორმაციის მოპოვების დიდი სურვილი, ისევე როგორც ელიზაბეტისეული ინგლისის წარმოსახვის გამაოგნებელი ზრდა, ადვილად შესამჩნევია იმ პერიოდის ინგლისის ლი­ტე­რატურაში, კერძოდ, დაწყებული დიდი ტამერლანით (Tamburlaine) და მალტელი ებრაელით (Jew of Malta) და დამ­თავრებული ოტელოთი და ვენეციელი ვაჭრით. რეა­ლუ­­რად, ტამერლანში ჩვენ გვხვდება ინგლისურად უძვე­ლესი ხსენება საქართველოსი (Georgia) და არა იბერიისა და კოლხეთის სახელებისა, რომლებიც კლასიკურ ლიტერა­ტუ­რაში დიდი ხნის მანძილზე იყო ცნობილი. კიდევ უფრო ად­რე, 1356 წელს, საქართველოს შესახებ ჯონ მანდევილმა დაწერა თავის მოგზაურობანში (John Mandeville – Travels). საინტერესო ვარაუდები ქართველე­ბისა და ინგლისელების კავშირის თაობაზე ინგლისურ ცნობიე­რებაში არსებობს ჯერ კიდევ ჯვაროსნული ომებიდან, კონსტანტინოპოლიდან, ბე­რე­ბის­გან,  მებრძო­ლებისა და დიპლომატებისგან და უფრო ადრინდელი ხანიდანაც კი. თუმცა, უნდა აღინიშნოს, რომ ახალი სამყაროს შეცნობა უკავშირდება სწორედ ელიზა­ბე­ტის ეპოქას, ცნობილს თავისი მეზღვაურთა აღმოჩენებით, მოგზაურებითა და ვაჭრებით.

ანტონ ჯენკინსონის ზღვითმოგზაურობანი და Muscovy Company (1558-1571), ანტონი შერლი და მისი თავ­გადა­­სავლები სპარსეთში (1599) იყო მიზეზი საქართ­ვე­ლოსთან მეტად დახლოების. მათი ჩანაწერებით საზრ­დოობ­და იმ პერიოდის ლიტერატურა და ასევე ეგზოტიკის შეცნობის სულ უფრო მეტად მზარდი სურვილი. იმ პერიო­დის ბევრ წიგნსა და პიესაში აღწერილი გარემო ძირითად ეყრდ­ნობოდა კარგად ცნობილ ლიტერატურულ ტექსტებს, პოპუ­ლარულ ზღაპრებს, მოგზაურობებსა და ისტორიებს.

სწორედ ეს გარემოებები უდევს საფუძვლად პროფე­სორ ხინთიბიძის მიერ გამოთქმულ ბრწყინვალე აზრებს. მის მიერ დაადგენილი სავარაუდო კავშირი, რომელიც აახ­ლო­ვებს შექსპირსა და რუსთაველს ერთმანეთთან, წარ­მოად­­გენს ნაშრომის ბრწყინვალე მონაკვეთს ̶ საინტერესოსა და საოცარს. უფრო სავარაუდოა, რომ ამ ამბავმა ინგლისში შე­აღ­წია არა Muscovy-დან ან სპარსე­თი­დან, როგორც მო­სალოდნელი იყო, არამედ იმდროინდელი ინგლისის მთა­ვარი მტრისგან ̶ ესპანეთიდან. ესპანეთში ქართული დელე­გაციები მოხვდნენ 1495 – 1598 წლებიდან, სადაც ძვირფასი საჩუქრები ჩაიტანეს და, რა თქმა უნდა, თავიანთი კულ­ტურა და ცოდნა. მიმდინარეობდა გაცხოველებული მიმო­წერა ამ ორ სამეფო კარს შორის ამ გარდამავალ წლებში. ფლეტჩერი, როგორც ვიცით, საუბრობდა ესპანურად; მნიშვ­ნელოვანი კულტურული გაცვლა–გამოცვლა, განსა­კუთ­­­რე­ბით რეფორმაციამდე და მას შემდეგ ბერებისა და მღვდლების მეშვეობით ინგლისსა და ესპანეთს შორის მრავ­ლად ფიქსირდება. როგორც ჩანს, ფლეტჩერმა თავისი ნაწარმოების ფაბულა მთლიანდ რუსთაველისგან აიღო. შექსპირი კი, რომელიც არასოდეს გაუშვებდა ხელიდან რაიმე ახალ ინფორმაციას, ბომონტთან და ფლეტჩერთან დაახ­ლოებული პირი გახლდათ.

ყოველივე ეს რუდუნებით მოიპოვა, ახსნა და ნათე­ლი მოჰფინა პროფესორმა ხინთიბიძემ თავის უპრეცენ­დენტო წიგნში, რომელიც დანამდვილებით შეიძლება ითქ­ვას, რომ უმნიშვნელოვანესი და ძალიან საინტერესო მო­ნაპოვარია აქამდე ინგლისურ-ქართულ აკადემიურ სამ­ყა­რო­ში არსებულ კვლევებს შორის. ეს არის უდიდესი მაგა­ლითი კულტურათა, ამბავთა და ინტერესთა კავშირისა მრა­ვ­ალი წლით ადრე, სანამ ეს ყველაფერი ხელმისაწვდომი ერთი ღილაკის დაჭერით გახდებოდა. ამასთან, იგი წარმო­ადგენს საოცარ საბოძვარს შოთა რუსთაველის ლეგენ­და­რული ეპიკის ძლევამოსილებისა და პოეზიის მიმართ.