პიტერ სკინერი

არნოლდ ლ. ზისერმანის წიგნი „ოცდახუთი წელი კავკასიაში    ̶ 1842-1867“

(Twenty-Five Years in the Caucasus, 1842-1867)

ინგლისელი მკითხველი, რომელ­­­­­საც რუ­სე­ბისა და მუსულმანების 1820-1860 წლებ­ის ომების დროს კავკასიასა და საქარ­თველოში მიმ­­­­დი­ნარე მოვ­ლე­­ნები აინტერე­სებს, საკითხზე არსე­ბულ ინფორ­მაციას უთუოდ არასაკმა­რისად მიიჩ­­ნევს. ჯონ ბადელმა[1], მოშე გამმერმა[2] და სამეულმა – ტომას სანდერ­სიმ[3], ერნესტ ტუკერმა[4] და გარი ჰამბურგმა[5] (იხილეთ ბიო­გრა­ფია) წარმოად­გინეს სამ­ხედ­რო ოპერაციებთან დაკავ­ში­­რე­ბული მნიშვნელოვანი ინ­ფორ­­­მაცია და ფასეული ამონაწერები მუჰამედ ტაჰირ ალ-ქარახის[6] მუსლიმანური შეხედულე­ბებიდან. რამდე­ნიმე უფ­­როსი ოფიცერი, განსაკუთრებით გენერალი ტორნაუ[7] და საველე მეთაური ვორონცოვი, ასევე ბარიატინსკი, წერდნენ მემუარებს ამ კონფლიქტებზე მაშინ, როცა ტოლსტოის მიერ შექმნილი ორი ცნობილი ნაწარმოები „კაზაკები“ და „ჰაჯი მურატი“ დიდი ოსტატობით წარმო­აჩენდა საომარ გარემოს, მის მონაწილეებსა და მოქმედების სცენებს.

საბოლოოდ ლესლი ბლანჩმა[8] შამილისა და ამ ომის მნიშვნელოვანი მიმოხილვა გააკეთა თავის წიგნში „სამოთ­ხის ხმალი“.[9] თუმცა ის, რაც ამ ნაშრომს აშკარად აკლია, არის ომის დროს მცხოვრებ მოქალაქეთა და სამხედრო პირთა ინგლისურად თარგმნილი ხანგრძლივი პერიოდის მომცველი მემუარები. ამგვა­რად, არსებობს დიდი იმედი იმისა, რომ არნოლდ ლ. ზისერმანის ინგლისური თარგ­მანები რუსულენოვანი წიგნისა „ოცდახუთი წელი კავკა­სიაში – 1842-1867“ უთუოდ წინგადადგმული ნაბიჯია.

ამ პუბლიკაციას ორი უმთავრესი მიზანი აქვს. პირ­ველ რიგში, ინგლისურენოვანი მკითხველისათვის ხელ­­მი­საწვდომი გახადოს თვითმხილველებისა და მონა­წი­ლეების მემუარები ̶ სრულად ასახოს სიტუაცია, მოვ­ლენები და შედეგები შამილის მიერ რუსეთის წინააღ­მდეგ წამოწ­ყებული ომებისა, რომლებშიც საქართველოც აქტიუ­რად იყო ჩაბმული; მეორე ̶ ესაა მოტივაცია სხვებისთვის (ქართ­ველე­ბისთვის, რუსებისთვის ან სხვ.), რათა ითარგმ­ნოს მსგავსი მასალები და გამოქვეყნდეს. უამრავი ისეთი ტექს­ტია, რომელიც თარგმნას საჭიროებს. მ. გამერი თავის ნა­წარ­მოებში ,,მუსლიმთა ბრძოლა ცარის წინააღმდეგ“[10] აღ­ნიშ­ნავს, რომ ცენტრალურიაზიურიმიმოხილვა, ტომი 10, Nos. 1 და 2 (1991) იძლევა ვრცელ ბიბლიოგრაფიას (ლიტე­რატურას) რუსულ-მუსულ­მანურ  ბრძოლებზე. თუმ­­­ცა, ჩამოთვლილი 600 წიგნიდან და სტატიიდან მხო­ლოდ ორია ნათარგმნი ინგლისურად. ამავე დროს უხვად არსე­ბობს ინგლისურენოვანი თარგმანები ნაპოლეონის, ყი­რი­მის, ინგლისელებსა და ინდოელებს შორის ბრძოლებზე, ასევე მოიპოვება ისტორიული მასალა – სამხედრო მე­მუა­რები და კვლევები ინდოეთის ჩრდილო-დასავლეთ საზღვ­რის თაობაზე. ამასთანავე, აღსანიშნავია ისიც, რომ მსგავს თემებზე უამრავი ფილმია გადაღებული.

ვინ იყო ზისერმანი და რატომ ავარჩიეთ მისი მე­მუა­რები სათარგმნად და გამოსაქვეყნებლად? მოკლედ რომ ვთქვათ, არნოლდ ლ. ზისერმანი (5 დეკემბერი, 1824 - 16 სექტემბერი, 1897) მხოლოდ 17 წლის იყო (1842 წ.), როცა დატოვა დასავლეთ უკრაინა და გადაკვეთა კავკასიონის მთები. აქედან დაიწყო მისი 25-წლიანი აქტიური კარიერა კავკასიაში. ძალიან ახალგაზრდა იყო იმისათვის, რომ უმაღ­­­ლესი განათლება, ან რაიმე ფორმალური წვრთნა ჰქო­ნოდა მიღებული. არც ოჯახური წარმომავლობა უწყობ­და ხელს, სამოქალაქო ან სამხედრო სისტემაში რომ მაღალი თანამდებობრივი სტატუსი მოეპოვებინა. ის იყო სრულიად უცხო ადამიანი იმ გარემოში, რომელსაც იმპერიალისტური რუსეთი მართავდა კარჩაკე­ტილი სამოქალაქო და სამხედ­რო კასტების საშუალებით და რომლებიც დადგენილ კა­ნო­ნებსა და მკაცრად განსაზღვრულ ბიუროკრატიულ პრო­ცე­დურებს ემორჩი­ლე­ბოდ­ნენ.

ზისერმანს, რომელმაც უარი თქვა ოფიციალურ რე­გა­ლიებზე, ჰქონდა უამრავი დადებითი პიროვნული თვი­სე­ბა. ის გახლდათ დიდად განსწავლული და ცნობის­მოყ­ვარე ახალგაზრდა ადამიანი, რომელმაც მიზნად დაი­სახა, თავი დაეღწია მოსაწყენი, კარჩაკეტილი, პატარა, სამხ­რეთ რუსეთის მოტიტვლებულ სტეპებზე მდებარე ქა­ლა­ქური ცხოვრებისათვის. ის სიამოვნებით ეცნობოდა მარ­ლი­ნსკის[11] ეგზოტიკურ ნოველებს „ამალეტ ბეკი“[12] და „მულა ნურის“[13], რომლებიც გამოირჩეოდნენ ფერადი, დე­ტა­ლური ფონითა და ძლიერი ვნებებით, რაც (დასავლელ მკითხ­ველში და მარლინსკის თანამედროვე ბევრ რუს მო­ქა­ლაქეში) ძლიერ ასოციაციებს იწვევდა სკოტთან და ბაი­რონ­თან. ზისერმანი აცნობიერებდა, რომ კავკასიონი მას სთავაზობდა ყველა­ფერს, რისი წარმოდ­გენაც კი შეეძლო: ჩრდილო­ეთისკენ კავ­კა­სიონის დათოვ­ლილი მთები, მცირე კავკასიონი სამხ­რე­თისკენ თავისი ზღვებით – შავი ზღვა დასავლეთისკენ, კასპიის ზღვა აღმოსავლეთისკენ – მოი­ცავდა ყველანაირ კლიმატს მაღა­ლი ალპურიდან დაბალ სუბტრო­პი­კუ­ლა­მ­დე. მთლია­ნო­ბაში ეს ეგზოტი­კური რე­გიო­ნი სთავა­ზობდა ისეთი თავგადასავლის შესაძ­ლებ­ლობას, რასაც უკ­რაი­ნის სტეპები ვერ შეედრებოდა.

ზისერმანს მუდამ მარტოს უწევდა საკუთარი თავის გატანა რთულ ვითარებაში, რასაც გასაოცარი უნარითა და შეუპოვრობით ახერხებდა. მან საკუთარი ძალებით მოა­ხერხა ის, რომ თბილისში ოფისის კლერკის დაბალი პო­ზი­ციიდან მიეღწია კახეთის რეგიონის ადმინის­ტრა­ტორის მოადგილის საპასუხისმგებლო თანამდე­ბო­ბი­სათვის პრინც მიხეილ ჩოლოყაშვილის მმართვე­ლობის ქვეშ, რომელიც, თავის მხრივ, რუსეთის ხელი­სუფლებას ემსახურებოდა. მაგრამ ზისერმანმა არ მისცა თავს უფლება, გამხდარიყო საბუთებში თავჩა­რგული, თანამდებობაზე მიჯაჭვული ბიუ­­როკრატი. ის აქტიურად მოგზაურობდა კახეთში, ხევ­სუ­რეთიდან ჩრდი­ლოეთით, ყვარელში და ლეკების ტე­რიტორიისკენ.

ისწავლა რა ქართული, 20 წლის ასაკიდან ჩართული იყო კონფლიქტების გადაჭრის, გზის სამშენებლო პროექ­ტების მართვისა და ადგილობრივი პოლიციის გაუმჯო­ბე­სებაში, რომლის უპირველესი დანიშნულება იყო  შამი­ლის მუსულმანი მეომრებისაგან თავდაცვა. მიუხე­დავად ამ მოთ­ხოვნებისა, ზისერმანმა მოახერხა, გაეკე­თებინა უამრა­ვი ჩანაწერი შორეულ მთიან რეგიონებში მცხოვრები თე­მე­ბის ცხოვრებასა და ზნე-ჩვეულებაზე. სანამ 22 წელი შეუს­რულდებოდა, იგი შეხვდა პრინც მიხეილ ვორონცოვს, მე­ფისნაცვალს კავკასიაში. ვორონ­ცოვმა შეამჩნია ზისერმანის პრაქტიკული გამოცდილება და გამოიჩინა კეთილგანწყობა მის მიმართ, რაც გამოი­ხატებოდა მისი სადილებზე მიპა­ტიჟებით, სადაც ხვდე­ბოდა იმ დროისათვის მაღალი თა­ნამდებობის პირებს.

მეორე უმთავრესი გამოცდილება ზისერმანის ცხოვ­რებაში იყო პოლიციის უფროსის თანამდებობაზე მუშაობა, ყაჩაღების სიმრავლით განთქმულ რეგიონში – ელისუ[14] (სამხრეთ დაღესტანი). მიუხედავად იმისა, რომ ერთ დროს რუსეთის მომხრე და მერე უკვე მოწინააღმდეგე სულთან დანიელ ბეკი[15] გააძევეს რეგიონიდან, მთიანი მხარე მაინც ინარჩუნებდა უკიდურესად მტრულ დამოკი­დებულებას რუ­სეთისადმი. ამ პერიოდში მუსულ­მანთა დაჯგუფებები მუდმივად თავს ესხმოდნენ რუსულ გარნი­ზონებს. მკაცრი კლიმატი და ხრიოკი ლანდ­შაფტი დიდ სირთულეებს უქმ­ნიდა რუსის ჯარს მაშინ, როდესაც მუსულმანები ყო­ველ­თვის ახერხებდნენ ყოფი­ლიყვნენ მოუხელთებელნი მათ­თვის კარგადნაცნობ ტერი­ტორიებზე. მიუხედავად იმი­სა, რომ ზისერმანს ოფი­ციალურად არ ჰქონდა ოფიცრის წო­დება, ადგილობ­რივ ქარ­თულ პოლიციას საველე ოპერა­ციე­ბის დროს ხში­რად ხელმძღვანელობდა.

იყო უამრავი შემთხვევა, როცა ის სარდლობდა რუ­სუ­­ლი ჯარების მიერ ჩატარებულ ოპერაციებს, რომლის შე­სა­ხებაც თავის მემუარებში წერს. ზისერმანი ჩივის ქაოტურ მმართველობაზე, გადაჭარბებულ უხეშობასა და მატერია­ლურ, სამედიცინო თუ საკვები მარაგის ნაკლებობაზე. გან­სა­კუთრებული სიმწვავით აღწერს რუსი ოფიცრების ქედ­მა­ღალ ხასიათსა და საქციელს.

არანაკლებ მნიშვნელოვანია მის მიერ რიგითი ჯა­რის­­კაცების ამტანიანობის, მხიარული ხასიათისა და შეუპოვ­­რობის, თვით ფატალიზმის აღწერაც კი, რომელსაც ისინი იჩენდნენ რთულ სიტუაციებში. ფაქტობრივად, ზი­სერ­მა­ნის მემუარები გვევლინება უმნიშვნელოვანეს წყა­როდ ენერ­­­გიული და მუდამ საფრთხისქვეშ მყოფი ჯარის­კა­ცების ცხოვრების შესახებ, განსაკუთრებით მათი გრძნო­ბების აღ­წე­რის მხრივ.

ელისუში ორწლიანი დაუღალავი მუშაობისა და უამ­რავი საფრთხის შემდეგ ზისერმანი საქართველოში დაბ­­რუნდა. ამჯერად გადაწყვიტა, რეგულარულ არმიაში ოფიც­­რად ემსახურა. მიუხედავად იმისა, რომ ხშირად ხვდე­­ბოდა უფროს ოფიცრებს, მათ შორის – გენერალ ორბე­ლიანსა და არღუტინსკის[16], მეგობრობდა პოლონელ გადასა­ხ­ლებულ პოლკოვნიკ პოტოსკისთან[17] (მეფისნაცვალ ვორო­ნ­ცოვის წრის წევრი). დიდი ხნის ნანატრმა კარიე­რულმა წინსვლამ მხოლოდ რამდენიმე წლის შემდეგ იჩინა თავი, რაც განაპირობა მეფისნაცვლის თხოვნამ იმპერა­ტო­რთან.

ამ ხნის განმავლობაში ზისერმანი ქუთაისში, იმე­რე­თის გუბერნატორის პრინც ალექსანდრე გაგარინის დაქ­ვემ­დებარებაში მსახურობდა. 1951 წელს შეხვდა მის უდი­დე­ბულესობა ალექსანდრეს – საიმპერატორო ტახტის მემკ­ვიდრეს, რომელსაც თან ახლდა რეგიონის დათვალი­ერ­ებისას. საბოლოოდ, 1851 წლის შუა პერიოდში მიიღო ახა­ლი თანამდებობა და გაემგზავრა სამხედრო სამსახურის მო­სახდელად დაღესტანში. (დაღესტანში გატარებული წლები აღწერილია მისი მემუარების II ტომში, რომელიც გამოქვეყნდება გამომცემლობა „ნარიყალას“ მიერ მოგვი­ანებით).

კვალიფიციური, საქმოსანი და „ოფიციალური“ ზი­სერ­­მანის მიღმა, რომელიც საჯარო საქმეებშიც კი იყო ჩარ­თუ­ლი (უსაფრთხოების უზრუნველყოფა და თავდაცვა შა­მი­ლის მუსულმანი მეომრებისგან), არ უნდა დაგვავიწ­ყდეს, რომ არსებობდა საინტერესო და მოაზროვ­ნე, სო­ცია­ლური კომენტატორი, მოყვარული ეთნოგრაფი და მოგზა­ური პერსონა  ̶  ციმერმანი. თავდაპირველად ის გვევ­ლინე­ბა დამკვირვებლად, მოგვითხრობს მეფის ნაცვალზე, მის მეუღლესა და სამეფო კარზე. საუბრობს გე­ნერ­ლებსა და მათ დამხმარეებზე, საველე მეთაურების თავგასულობასა და სამხედრო პირების მლიქვნელურ ხასიათზე. ზისერმანი გვაწვდის მნიშვნელოვან ცნობებს მაღალმთიან რეგიონებში მცხოვრები ხალხის წეს-ჩვეულე­ბებზე, მათ რწმენასა და ტრადიციებზე. მ. მაკა­ლა­თი­აც იმოწმებს ციმერმანს თავის ეთნოგრაფიულ ნამუშევარში თუშეთზე, ფშავსა და ხევ­სუ­რეთზე. ა. გრიგოლიას მოაქვს ციტატები ზისერმანის ჩანა­წერე­ბიდან თავის შრომაში „ზნე-ჩვეულებები და სა­მარ­­თა­ლი კავკასია­ში“[18]. ზისერმანის ინტერესის სფეროში შედის ასევე შამი­ლის მუსულმანი მიმდევრები და მათი ლიდე­რე­ბი, კერძოდ, სულთან დანიელ ბეკი და ჰაჯი მუ­რატი[19]. თავის რომანში „ჰაჯი მურატი“ ტოლსტოიმ გამოი­ყენა ზი­სერ­­მანის ჩანაწერები, სადაც აღწერილია ამ ტრაგი­კული ლი­­დე­რის სიკვდილი.

სწორედ მოგზაურობების წყალობით გახდა ზისერ­მანის ჩანაწერები კავკასიასთან დაკავშირებული ფასეული წყარო. კავკასიაში მსახურებისთვის უმეტესად რუსებს გა­ნამწესებდნენ ხოლმე. ეს კი ნაკლებად იძლეოდა იმის სა­შუა­ლებას, რომ ბოლომდე შეეცნოთ საქართველო და კავ­კა­სია. ქართველები უმეტესად საკუთარ მიწა-წყალზე იყვნენ ხოლმე განაწილებულნი. ამ სიტუაციისგან განსხ­ვავებით, ზისერმანს ხშირად უწევდა მოგზაურობა მთელს კავკა­სია­ში: შატილიდან შემახამდე, კახიდან ქუ­თაი­სამდე, აფხაზე­თიდან ახალციხემდე. ხშირად დიდი ხნით რჩე­ბოდა ამ რე­გიონების დიდ ქალაქებსა და ციხე-სიმაგრეებში.

დღემდე უცნობია ის ფაქტი, რომ 1879 წელს დაბეჭ­დილი ზისერმანის „ოცდახუთი წელი კავკასიაში – 1842-1867“ იყო არასისტემურად დანომრილი ქვეთა­ვებისაგან შემდ­გარი ერთი უწყვეტი ტექსტი, რომელსაც აკლდა შე­სა­ვალი, სარჩევი, საძიებლები და ქვეთავები. ამას გარდა, ამ გამოცემაში არ იყო შეტანილი რუკები, ილუსტრაციები, ჩა­ნა­წერები, დანართი. ყველა ეს ხარვეზი გასწორებულია მე­მუარების მიმდინარე ვარიანტში, რომელიც ახალი თაო­ბის მკითხველისათვის უკონკუ­რენტო და ფასდაუ­დე­ბე­ლია თა­­ვი­სი სიღმით, დეტალების სიუხვითა და ზოგადი ღი­რე­ბულებით.

აქ მოხსენებული წიგნები და ბიბლიოგრაფია შეტა­ნი­ლია „ოცდახუთ წელში“: Baddeley, J. The Russian Conquest of the Caucasus (London, 1908); Bestushev-Marlinsky, A. Ammalat-Bek (1832) and Mullah Nur (1836); Blanch, L. The Sabres of Paradise (London, 1960); Gammer, M., Muslim Resistance to the Tsar (London, 1994); Grigolia, A., Custom and Justice in the Caucasus (Philadelphia, 1939); Makalatia, M., Mesakʻonleoba aġmosavletʻ Sakʻartʻvelos mtʻianetʻši : Tʻuš-Pʻšav-Xevsuretʻi(Tbilisi, 1938); Sanders, T., Tucker, E. and Hamburg, G.,Russian-Muslim Confron­tation in the Caucasus, 1830-59 (London, 2004); Peter F. Skinner is the author of Georgia: The Land Below The Caucasus ̶ A Narrative History (Narikala, 2014) and editor of Excursions in the Caucasus, 1875-1881, by Madame Carla Serena, (translated from French; Narikala, 2015)

ზისერმანი გამუდმებით ცდილობდა, აქტიურად ყო­ფი­ლიყო ჩართული საზოგადოებრივ ცხოვრებაში – ემოგ­ზაურა შორეულ მთიან სოფლებში, ისეთ საშიშ ტერი­ტო­რიებზე, როგორიცაა ლეკეთი, დასწრებოდა ადგი­ლო­ბრი­ვი პრინცების მიერ მეფისმოხელეების პომპე­ზურ სა­სახ­­ლეებში გამართულ წვეულებებს, მონა­წილეობა მიეღო მაღალმთიან რეგიონებში აჯან­ყებულთა წინააღ­მდეგ ჩატა­რებულ სასიკვდილო ოპე­რა­ციებში ან ენადირა ტყეებში. მან დიდი გამოცდილება მიიღო კავკასიაში ცხოვრებით. გარდა იმისა, რომ წერდა შთაბეჭდილებებს და ურთიერ­თობ­და პრინცებთან, გლე­ხებთან, ჯარისკაცებთან და ჩვეულებრივ მოქალა­ქეებთან, ჩანაწერებს აკეთებდა ადგი­ლობრივი მაცხო­ვრებლების უძველეს ტრადიციებზე, აქტი­ურად აკვირ­დებოდა და აღწერდა პოლიტიკურ და სამ­ხედრო ცხო­ვრებას, სტრატეგიებსა და ტაქტიკას. ლევ ტოლს­ტოისთვის ძალზედ მნიშვნელოვანი იყო ზისერმანის მე­მუა­რები ­̶̶ ხშირად ციტირებდა თავის ნაწარ­მოებებში. აღსანიშნავია, რომ ქართველი მკვლევარებიც ხშირად იმოწ­­მებენ ხოლმე ზისერმანის მემუარებს პუბლიკაციებში.

არნოლდ ზისერმანმა თავის ნაწარმო­ებ­ში „ოცდახუ­თი წელი კავკასიაში 1842-1867“ დახატა საზოგადოების, ევ­­რო­­პისა და აზიის პრობლემურ რეგიონებში მოგ­ზაუ­რო­ბის ცოც­ხალი სურათები. მის კალამს ასევე ეკუთვნის „მე-80 პოლკის ისტორია“[20], „პრინც ბარიანსკ კაბარდანის ჩვი­ლო­ბა“ (1881)[21] და „საველე მარშალის, პრინც ა.ი ბარია­ტინს­კის ბიოგრაფია“ (1891)[22], ასევე უამრავი მიმოხილვა: Historical sources Baddeley and Gammer: only 2 major sources; Blanche; Biblio sources Gammer (600 2 in English); Literary sources Pushkin, B-M, Lermontov, Tolstoy, 1829-1859: 30-year duration; High, exotic drama: Scott, Byron; ცვლი­ლებები სამხედრო სტრა­ტეგიებში; უზარ­მაზარი ადა­მიანური და ეკოლოგიური ღირებულება;

იერმოლოვი, პასკევიჩი, ტორნაუ, ველიამოვი, პოტ­ტო – ეს არის იმ მწერლების ნუსხა, რომელთა ნაწარ­მოე­ბები ჯერ კიდევ არ არის ნათარგმნი ინგლისურად მაშინ, როცა ნაპოლეონის ბრძოლები ზედმიწევნითაა გადა­თარგმ­ნილი.

სამწუხაროდ, ჯერ-ჯერობით ინგლისურად არ თარგ­მ­­ნილა რუსული არასრული ისტორიები კავკასიაში მიმ­­დინარე ბრძოლების შესახებ. თუმცაღა არსებობს 1820-1830-იან წლებში დაწერილი ღირებული შრომები, რომელ­თა ავტორებიც რუსეთიდან კავკასიაში გადაა­სახლეს. პუშ­კინმა (დროებით იყო გადასახლებაში) (1799–1837) მომა­ვალ თაობას დაუტოვა პოემები და მოგზაურის ჟურ­ნალი; ბესტუჟევ მარლინსკიმ (1797–1837) (გადაა­სახლეს სამუ­დამოდ) დაწერა პოპულარული და ეთ­ნო­გრაფიულად მნიშვ­­ნე­ლოვანი შრომები და ნოველები. უნდა აღინიშნოს ლერმონტოვის დამსახურებაც (1814–41), რომე­ლიც არა­ერთი გახმაურებული ნოველისა და ლექსის ავტორია. მოგვიანებით, 1850 წელს ლევ ტოლსტოი წააწყ­და სამი მოკლე მოთხრობის პუბლიკაციას, რომლებიც ეფუ­ძ­­ნებოდა ტოლსტოის გამოცდილებას კავკასიის ბრძო­ლებში, ამას მოჰყვა ნოველა ,,კაზაკები“ (1863), რომელიც მიუთითებს ალტერ ეგოს დროებით გაქცევაზე, რათა მეომარ რუსებთან, კაზაკებსა და ჩეჩნებთან იცხო­ვროს. ტოლსტოიმ თავისი ცხოვრების უკანასკნელ წლებში დაწერა ,,ჰაჯი მურატი“ (რომელიც გამოქვეყნდა მისი სიკვდილის შემდეგ, 1912 წელს). ნაწარმოები ძლიერი მორა­ლური იმპლიკაციებით მოგვითხრობს ტრაგიკულ, ომის­­დროინ­დელ შემთხვევაზე, რომელმაც თვით ნიკო­ლოზ I-იც კი შეძრა.  ნოველაში ტოლს­ტოის აქტიურად აქვს გამოყენებული ზისერმანის ჩა­ნა­წერები.

„ოცდახუთი წლის“ რუსულენოვანი გამოცემა შეტა­ნი­ლია რამდენიმე კავკასიისა და რუსეთ-კავკასიის კონფ­ლიქ­ტის თემაზე შექმნილ ინგლისურენოვანი ნაწარმო­ების ბიბლიოგ­რაფიაში, თუმცა მისი პირდაპირი ციტირება იშ­ვია­თად გვხვდება. მხოლოდ ერთმა ინგლი­სელმა ისტო­რი­კოსმა შეამჩნია, რომ მემუარების ბოლო ნაწილი საერ­თოდ არ იყო დაბეჭდილი.

პირველი ინგლისურენოვანი თარგმანი საკმაოდ მოძ­­ვე­ლებულია: ზისერმანი, რომელიც ბრწყინ­ვალედ საუბ­რობ­­და ქართულ და აზერბაიჯანულ ენებზე და აქტიუ­რად მოგ­ზაურობდა მთელს კავკასიაში, იყო მრავალი წვეუ­ლების სტუმარი, მათ შორის კავკასიის მეფინაცვლის – პრინც ვო­რონ­ცოვის მიერ გამართული ნადიმისა, გვიყვება ქართ­ვე­ლებთან და კავკასიელებთან დაკავშირებულ უამრავ სა­კითხზე. ჩანაწერებში ზისერმანი საერთოდ არ ცდილობს, თავი წარმოაჩინოს რუსეთის გეოპოლიტიკური სტრატე­გიების სამხედრო მემატიანედ ან ანალიტიკოსად, მიუხე­დავად იმისა, რომ მონაწილეობდა ბევრ ადგილობრივ „ექსპედიციაში“ და კონტაქტობდა პოლიციელებთან, სამხე­დრო მეთაურებთან და სხვადასხვა ჩინის წარმო­მად­გენლებთან. პირადი გამოცდილებიდან გამომ­დინარე ხში­რად იძლეოდა რჩევებს, თუმც ამ რჩევებს მაინცდამაინც დი­დი სიხა­რუ­ლით არ იღებდნენ. ზისერმანი აქტიურად აკ­ვირ­­დებოდა იმ პერიოდის კავკასიაში მიმდი­ნარე მოვ­ლენებს და არაჩვეულებრივი სიცხადით გადა­ჰქონდა თა­ვისი დაკვირვებანი მემუარების ფურ­ცლებზე. ზოგჯერ მუ­შაობ­და ადმინისტრატორად, პოლი­ციის ოფიცრად და სამ­ხედრო ოფიცრადაც მოღვა­წეობდა ქართველ პრინცებთან და რუს გენერლებთან. ამას­თანავე მუსულმანი მეთაურების შეხვედრის დროს თარ­ჯიმნობდა რუსეთის მომავალ იმპე­რატორთან – ალექსანდრე მეორეს­თან (1850 წელი).  

პრინცი ვორონცოვი დიდად აფასებდა ზისერმანს თა­­ვისი კავკასიური ენების ფლობისა და სამხედრო და სა­მო­ქა­ლაქო წესების ცოდნის გამო.

ზისერმანმა მნიშვნელოვანი ცვლილებები შეიტანა ქარ­თულ საზოგადოებრივ ცხოვრებაში, სამართლის სის­ტემაში, ბევრჯერ გადაურჩა სიცოცხლი­სათვის საშიშ ბრძო­ლებსა და სხვადასხვა სახიფათო თავგადასავლებს საქართ­ველოში, ჩეჩნეთსა თუ დაღესტანში. მეტად საინ­ტერესოა მისი კომენტარები სამხედრო ბანაკებთან, ექსპედიციებთან და ყოველდღიურ ცხოვრებასთან და­კავშირებით. მისმა ჩანაწერებმა შემოგვი­ნახა ინფორმაცია კავკასიაში მცხოვ­რე­ბი ადამიანების შესახებ მთის რეგიონის ხალხი­დან მოყო­ლებული მეფისნაცვლის სასახლის ჩა­თვლით. ასევე მეტად ფასეულია მის მიერ კავკასიაში მიმდინარე სოცია­ლური და სამოქალაქო ცვლილებების, მნიშვნელოვანი ფი­გურების ცხოვ­რების, სამხედრო მედიცი­ნის, სამხედრო ფოტოგრა­ფი­ის და მეფისნაცვლის კარზე მომხდარი სკან­დალების აღწე­რაც კი.

ზისერმანი ნამდვილად იმსახურებს, რომ მისი შრო­მები ითარგმნოს ინგლისურად გამომდინარე იქიდან, რომ ფასდაუდებელი წვლილი აქვს შეტანილი ისტორიული ფაქ­ტების განვითარებაში, რადგან მოვლენების აქტიურ მონა­წი­ლედ გვევლინება.

ვიმედოვნებ, რომ ზისერმანის მემუარების ეს პირვე­ლი წარდგინება/პრეზენტაცია სათავეს დაუდებს მისი მო­ღვა­­­წეობის, მისი ეპოქისა და ნამუშევრების შესწავლას