ვაჟა ფშაველა

,,ალუდა ქეთელაური”

I

მაცნე მოიდა შატილსა:
- ქისტებმა მოგვცეს ზიანი,
დაგვიწიოკეს მწყემსები,
ავნია, ავი-ზნიანნი.

ალუდა ქეთელაური
კაცია დავლათიანი,
საფიხვნოს თავში დაჯდების,
სიტყვა მაუდის გზიანი;
ბევრს ქისტს მააჭრა მარჯვენა,
- სცადა ფრანგული ფხიანი.
ცუდას რად უნდა მტერობა,
კარგია მუდამ მტრიანი!

ქისტებს წაუსხამ ცხენები,
ალუდაისიც ფთიანი.
გუმან აქვ, გადაავლიონ
არხოტის თავი მთიანი,
გადაბერტყინონ ნალითა
ქუჩი მთებისა ცვრიანი.

ეს რო ალუდამ გაიგო,
თოფს დაუპირა ტალიო;
აისხა იარაღები,  გააფხავიდის ხმალიო;
გაუშინჯიდის ვადანი, ხმალს არ მაუტყდეს ტარიო.

ცისკრის ხანია, მტერს მისდევს
კლდის შავარდენი ჩქარიო.
გათენებისას ჭიუხში
შურთხმა დარეკა ზარიო,
ძაღლებს კი სძინავ თეოზე,
ჯერ არ გაშლილა ცხვარიო.

მალე შააგდო ალუდამ
ქისტების ნავალს თვალიო.
მარჯვედვე გადაეწია,
თოფმა გაიღო ჩქამიო:
ერთს ქურდ-კანტალას ღილღველსა
ცუდი დაუდგა წამიო;
გადავარდება ცხენზეით,
ყელ-თავქვე ეკიდებისა;
ნატყვიარი სჭირს ბეჭის თავს,
ზედ ცეცხლი ეკიდებისა;
ამხანაგ-მოკლულ ღილღველი
ჩახმახსა ეზიდებისა.

გამასტყვრა მუცალის თოფი,-
კლდის პირი დაიშლებოდა,
ნაძოძი ტყვიის ალუდას
კალთაში ჩაეშლებოდა.
- არა გჭირსაა, რჯულ-ძაღლო?!
- მუცალი ეუბნებოდა.
- ნუ გგონავ, მჭირდეს, რჯულ-ძაღლო,

ყმასა გუდანის ჯვრისასა.
ხმა ალუდაის თოფისა
ჭეხასა ჰგვანდა ცისასა.
- არ მოგხვდაუა, რჯულ-ძაღლო?
- ისევ ეძახის იმასა.
- მუცალს არა სჭირს, რჯულ-ძაღლო,
- ნამტვრევს მაშლიდა კლდისასა...
- ოჰო, ქუდ გაუხვრეტია,
წვერებსა სტუსავს თმისასა.
- მაღლა დაგიცდა, ბეჩავო,
კენჩხას არა სჭირს ძვლისასა.

გამოსტყვრა მუცალის თოფი,
ტყვია ჩქამს იზამს მქისესა,
გაუტეხს ქეთელაურსა
საპირის-წამლეს რქისასა.
- არც ახლა გჭირსა, რჯულ-ძაღლო?!
- ზედაც დაჰვედრებს იმასა.
- არა სჭირს, არა, რჯულ-ძაღლო,

ყმასა გუდანის ჯვრისასა,
გამმარჯვედ ჯვარი დაჰყვების,
ძალს შაახვეწებს ღვთისასა.
გულს არ ჰხვდა, ნუ გეგონების,
ამტვრევდა წამლის ქისასა.

რაკი სრევაზე მიდგება,
ჯავრს არც მე შავჭამ მტრისასა.

შატილიონის ნასროლი
ქისტს უმტვრევს გულის ფიცარსა.
- არც ახლა გჭირსა, რჯულ-ძაღლო?!
- შამაუჭყივლებს ქისტასა.
- გულში მჭირს, გულში, რჯულ-ძაღლო,
ვაჰ, ცდასა მუცალისასა!
ძმაც ხო მამიკალ, მეც მამკალ,
რა ვუთხრა მადლსა ღვთისასა?

მუცალს არ სწადის სიკვდილი,
ფერს არა ჰკარგავს მგლისასა,
მაჰგლეჯს, დაიფევს წყლულშია
მწვანეს ბალახსა მთისასა.
ერთიც ესროლა ალუდას,
ხანს არა ჰკარგავს ცდისასა.
თოფიც ალუდას გადუგდო,
ერთს კიდევ ეტყვის სიტყვასა:
- ეხლა შენ იყოს, რჯულ-ძაღლო,
ხელს არ ჩავარდეს სხვისასა.
სიტყვა გაუშრა პირზედა,
დაბლა გაერთხა მიწასა.

ალუდას თოფი არ უნდა,
ატირდა როგორც ქალიო;
არ აჰყრის იარაღებსა, არ ეხარბება თვალიო.
თავით დაუდვა ხანჯარი, ზედ ეკრა სპილოს ძვალიო,
გულზედ ძეგლიგი დაადვა,
მკლავზედ ფრანგული ხმალიო.
მარჯვენას არ სჭრის მუცალსა,
იტყოდა: ცოდვა არიო;
ვაჟკაცო, ჩემგან მოკლულო,
ღმერთმა გაცხონოს მკვდარიო.
მკლავზედაც გებას მარჯვენა,
შენზედ ალალი არიო,
შენ ხელ შენს გულზედ დამიწდეს,
ნუმც ხარობს ქავის კარიო,
კარგი გყოლია გამდელი,
ღმერთმ გიდღეგრძელოს გვარიო!
სიგძივ გაჰხურა ნაბადი, ზედ გადაადვა ფარიო.

Vazha Pshavela

“Aluda Ketelauri”

                                                            I

A messenger came to Shatili:
“The Chechens have struck a blow against us,
these evil men of evil ways
have sent our shepherds scattering”.
Aluda Ketelauri
is a man smiled on by fate,
in village assemblies he sits at the head,
his words when he speaks are to the point;
he has proven his sharp-edged sabre
and hacked many Chechen right hands off.
The bad man has no need to fight,
the good man can always meet the foe!
The Chechens had driven off, he heard,
Aluda’s own fleet-footed horses;
he has an inkling that they would cross
the mountainous head of the Arkhoti,
their horses’ shoes trampling down
the dewy fescues of the mountains.
As soon as Aluda heard all this,
he put an edge on his rifle’s flint,
put on his armour, sharpened his sword,
testing carefully the crosspiece,
lest the sword should break its hilt.
Dawn. The peregrine falcon of the rocks
swiftly pursues the enemy;
as day breaks over the rocky screes
the snow pheasant’s bell-like call rings out.
But the dogs still sleep in their pens,
the sheep have not yet left their folds.
Aluda’s eyes soon fell upon
the Chechen’s tracks. Moments later
he caught them up. His gun went off.
One thieving Ingush tribesman met
the evil instant of his end.
His body toppled from his horse,
hanging over upside down,
pierced by a ball in the shoulderblade.
He feels fire spreading from the wound.
Another Ingush, the dead man’s comrade,
squeezes the trigger with his finger.
Mutsali’s rifle fired a shot,
splintering the bare rock-face.
Shattered pieces of bullet fall
into Aluda’s tunic hem.
“Haven’t I hit you, heathen dog?”
Mutsali called out to his foe
“Don’t you believe it, heathen dog,
I am a vassal of Gudani shrine”.
The bang that came from Aluda’s gun
was thunder striking from the sky.
“Haven’t I hit you, heathen dog?”
he shouts out to the other man.
“Mutsali’s unharmed, heathen dog;
I was only struck by broken rock.”
“Aha, that must have pierced his hat,
the bullet’s singed the ends of his hairs.”
“You aimed too high, miserable wretch,
it didn’t touch the bones of my skull.”
Mutsali’s rifle returned the fire
the bullet makes a horrid noise.
It had broken Aluda
Ketelauri’s powder-horn.
“Aren’t you hit now, heathen dog?”
Mutsali asks him threateningly.
“No, I am not, you heathen dog;
the vassal of Gudani shrine
is followed by victory-bringing forces
that invoke the powers of God.
His heart’s unhurt, don’t be misled.
Just my gunpowder pouch was smashed.
Now that I must kill or be killed,
I’ll venge myself on my enemy.”
The man from Shatili fired a shot
which broke the Chechen’s breastbone up.
“Now, I’ve got you, heathen dog!”
loudly he shrieks at his Chechen foe.
“My heart is hit, my heart, heathen dog,
woe to Mutsali’s prowess in battle.
You killed my brother, you’ve killed me too:
what can I say of the grace of God?”
Mutsali does not wish to die,
he does not lose his wolfish colour,
he tears at the green mountain grasses,
spreading the herbs all over his wound.
He fired once more at Aluda,
losing no chance of fighting on.
Then he flung his gun to Aluda,
speaking to him one more time:
“Now let it be yours, you heathen dog,
lest it fall in another man’s hands.”
The very words dried on his lips,
he lay low, sprawling on the earth.

Aluda doesn’t want the rifle.
He burst like a woman into tears.
His eyes do not covet his enemy’s weapons,
he does not strip the armour off.
He placed the dagger by Mutsali’s head
(it had a handle of ivory),
he put the flint gun on his chest
and on his arm he laid his sabre.
Aluda does not cut off
Mutsali’s right hand. Instead he says,
“It’s wrong. Man, whom I have killed,
God let your body rest in peace.
The least that I can do for you
is leave your arm and right hand joined.
Let your hand on your heart go back to dust;
the stone wall’s door shall not have your hand
hanging up to gladden it.
Good people must have brought you up.
God prolong the days of your kin.”
He covered him from head to toe
with his cloak, and the shield on top.